Skip to content
Bedrijfsprofiel

Op 1 mei 1926 wordt in ’s-Gravenhage de radiofabriek “van der Heem & Bloemsma” opgericht. Aanvankelijk producerende van huis uit, in een houten schuurtje achter in de tuin van de familie van der Heem, aan de Johan Maetsuyckerstraat 42 in Den Haag; later door de snelle onverwachte groei vanuit verschillende locaties  totdat 1 mei 1929 alles kan worden samen gevoegd in een nieuwe fabriek aan de Stortenbekerstraat 177 in ’s-Gravenhage. De nadruk ligt vanaf het begin op de productie van luxe toestellen voor het ontvangen van radio-omroep uitzendingen, die vanaf 6 november 1919 reeds in de regio waren te beluisteren.

Door P.H.J. van der Heem (51), zijn jongste broer L.W. van der Heem (33) en Ir. J. Bloemsma (26) wordt op 1 mei 1926 de firma van der Heem & Bloemsma opgericht. Aanleiding tot de oprichting is de liefhebberij van Luitenant L.W. van der Heem en de zoon van de oprichter J. van der Heem (19) die reeds als hobby in de vrije tijd, met veel succes aan familie en vrienden radiotoestellen verkochten van het type CQ. Mede oprichter Ir. J. Bloemsma was een bekende uit het leger van L.W. van der Heem, beiden volgden een cursus bij de verbindingsdienst.

De “productie”, aanvankelijk in het schuurtje achter de woning, ging van start met het model H & B III. Van dit H & B toestel worden verschillende modellen gemaakt ook komt er een H & B IV en V. Op de van 2 tot 11 oktober 1926 gehouden I.R.T.A. tentoonstelling (Internationale Radio tentoonstelling Amsterdam Stand nummer 86) wordt als eerste wapenfeit een H & B V super verkocht aan de toenmalige Minister van Financiën Dr. H. Colijn. In het eerste halfjaar worden door de in totaal zes personeelsleden, vijf apparaten per week gemaakt.

Maar belangrijker voor de jonge firma zijn de tijdens deze I.R.T.A. tentoonstelling gelegde contacten met de handelsmaatschappij R.S. Stokvis & Zonen te Rotterdam. Twee van haar directeuren, de heren J. van Randwijk (38) en A. Erwich, werden in 1928 bereid gevonden 300 radiotoestellen van het jonge bedrijf af te nemen, van verschillende modellen (Erres) K, KC, KF,KR, KS, KW, voor verkoop in Nederland via winkeliers. Deze grote order zorgt aanvankelijk voor grote leveringsproblemen, maar al snel blijkt dat door slim organisatietalent de daardoor ontstane moeilijkheden snel kunnen worden opgelost.

Er wordt daarnaast nog steeds direct aan winkeliers verkocht, zoals blijkt op een stand van de Firma Teske uit de Douzastraat 5 in Leiden die helemaal vol staat met H & B toestellen.

De naastgelegen woning, Johan Maetsuyckerstraat 44, de woning aan de overzijde (61) en een nabijgelegen garagebox in de Cornelis Houtmanstraat 23 worden aangekocht. De bekend meubelfabriek H.P. Mutters & Zoon in Den Haag bouwde de radiokasten.

Het assortiment wordt eerst uitgebouwd met eerst het H & B model KG (III IV en V) . Later in 1928 met het Erres model KL, KWB, KWS, en KY, waarbij de Y staat voor het voor het eerst toegepaste stalen chassis van de radio. De diversen onderdelen blijken hier stevig op te kunnen worden samengebouwd, en via dit chassis is deugdelijke aarding van alle onderdelen gewaarborgd. Voortaan is de “K”, de letter die alle door Stokvis, onder de naam Erres, verkochte van der Heem radio’s zullen dragen in het type nummer.

Ook wordt er reeds apparatuur gemaakt voor de inmiddels gestarte draadomroep (radiocentrales), waaronder bijvoorbeeld losse luidsprekers en versterker installaties.

Door het grote succes wat de meubelfabriek Mutters in deze periode heeft met haar eigen scheepsbetimmeringen, meubels en woning- en kantoorbetimmeringen, wordt H & B gevraagd de meubelfabricage in eigen hand te nemen. Er wordt ruimte gevonden in de Sibergstraat.

De heer Ir. J. Bloemsma verlaat in september 1928 het bedrijf en gaat bij Philips in China werken.

Door het grote succes van het model KY besluit men al de her en der verspreide productieruimten samen te voegen in een nieuw bedrijf aan de Stortenbekerstraat 177 te Den Haag, er werken inmiddels ruim 100 mensen in het bedrijf. Ir. Jan Lels komt als 2e radio ingenieur de technische staf versterken, blijkt al snel meer betrokken dan bij het bedrijf alleen; hij is zelfs even verloofd met Julia van der Heem de dochter van de heer P.H.J. van der Heem.

De rompslomp met verschillende losse batterijen of accu’s voor drie verschillende gelijkstroom voltages binnen één apparaat behoort tot het verleden. Het apparaat kan voortaan direct op het wisselstroom net worden aangesloten. Ook een andere technische vinding brengt een enorme verbetering van het bedieningsgemak: de twee à drie afstemknoppen worden vervangen door één handige knop voor de exacte afstemming en storingvrije ontvangst van de zenders.

Dat het het bedrijf voor de wind gaat blijkt uit de vele personeelsadvertenties die worden geplaatst voor bijvoorbeeld een Steno typiste en een goede boekhouder .

Het bedrijf ontvangt van radiocentrales een order van in totaal 25.000 radioluidsprekerkastjes voor draadomroep, die aan een nieuwe grote lopende band worden vervaardigd.

Eind 1929 en begin 1930 wordt gestart met de productie van het model KY 107 onder de naam “zanger aan de wand”. In dit model worden voor het eerst in Europa de luidspreker en radio ontvanger in één kast samen gebouwd.

Eind 1929 op 14 oktober, twee weken voor de beurskrach van 29 oktober, in New York wordt het bedrijf omgezet in een naamloze vennootschap “NV voorheen radiofabriek en Ingenieursbureau van der Heem & Bloemsma”. De aandelen komen voor 25 % in handen van de familie van der Heem en voor 25 % in handen van R.S. Stokvis & Zonen NV en Philips NV koopt 50 % van de aandelen .

Er ontstaan veranderingen op de markt voor radioapparaten. Waren het in het begin van de twintiger jaren vooral luxe producten voor de welvarende enkeling die bereid was een flinke prijs te betalen, nu wordt de radio steeds meer een product voor de massa. Er kan goed worden verdiend met een breed pakket van verschillende modellen mits er zeer grote aantallen op een zeer goedkope manier kunnen worden gemaakt. Daarom zijn verregaande investeringen in moderne serie fabricage, met lopende band e.a. noodzakelijk.

Philips neemt tot 1935 voor 50 % in het aandelenkapitaal deel. In ruil voor deze 50 % krijgt van der Heem vrij gebruik van alle radio octrooien, maar verplicht zij zich uitsluitend radiolampen van Philips in de radio’s te gebruiken. Philips krijgt twee plaatsen in de raad van commissarissen. Het aandeelhouderschap van Philips zal niet altijd even vlekkeloos verlopen in 1933 worden de Philips commissarissen de toegang tot het bedrijf ontzegd na een hooglopende ruzie over de zeer goed lopende verkoop van Erres radiotoestellen in Nederlands-Indië. Van der Heem heeft tijdig (1,5 jaar eerder dan Philips) in de gaten dat de kwaliteitseisen in de tropen veel zwaarder zijn dan in Nederland, de superieuren houten radiokasten zijn in Nederlands-Indië een groot succes.

De heer A. den Breems vertrekt naar Nederlands-Indië. Hij verkoopt daar onder andere het model KY 107 met kortegolf ontvangst en geheel geschikt voor wisselstroom. De heer L.W. van der Heem geeft met zijn bezoek aan Nederlands-Indië in 1934 een gezonde basis aan de groei van de verkoop, onder andere met het nieuwe model KY 212. De verkoop in België wordt ter hand genomen en van der Heem & Bloemsma opent een service- en verkoopcentrum aan de Boulevard Barthelémy in Brussel.

De op 31 augustus 1875 geboren oprichter de heer P.H.J. van der Heem overlijdt na een slopende ziekte op 30 mei 1933 in Den Haag.

Het zou ook na het vertrek van Philips als aandeelhouder in 1935 een wat ongemakkelijke samenwerking blijven. Van der Heem was niet alleen groot afnemer van heel veel verschillende onderdelen van Philips, anderzijds kocht Philips, veel expertise van van der Heem en leverde van der Heem aan Philips veel halffabricaten. Het aandeel van Philips wordt in 1935 teruggekocht door beide andere aandeelhouders, de familie van der Heem en R.S. Stokvis & Zonen NV, die daarna ieder 50 % van de aandelen bezitten.

Bij de verkoop van het Philips aandeel zijn tussen van der Heem, Stokvis en Philips afspraken gemaakt over de radio verkoop in Nederland. Via onderling afgestemd prijs- en modellenbeleid zal van der Heem een vast deel van de door beiden te verkopen radio’s voor haar rekening nemen. Hiermee was de Nederlandse thuismarkt door beiden veiliggesteld. Nederland ontwikkelde zich in heel korte tijd tot een belangrijk exportland van radioapparaten, in 1935 goed voor 8 % van de totale Nederlandse export. In 1943 bij de goed gedocumenteerde invordering van radio toestellen door de Duitse bezetter, zal blijken dat beide bedrijven samen, 55 % van de gevorderde toestellen hadden geproduceerd.

De radioverkoop is seizoen gebonden, in het najaar en in de winter worden de meeste radio’s verkocht. Om minder afhankelijk te zijn van één product wordt in 1935 door van der Heem een stofzuiger serie gelanceerd. Het ketelmodel SZ 1 en SZ 2 en het zeer succesvolle torpedomodel SZ 3.

In 1936 wordt het tienjarig bestaan uitbundig gevierd en de toegenomen productie maakt het ingebruiknemen van een nieuwe fabriek aan de Laakweg in Den Haag noodzakelijk. In 1937 komt het 100.000 ste radiotoestel van de band. Al snel blijkt ook de fabriek aan de Laakweg te klein.

Op 23 februari 1938 wordt van de gemeente Den Haag 2 ha grond aan de Maanweg in erfpacht verkregen tegen een jaarlijkse canon van ƒ 0,40 per m² voor het bouwen van een nieuwe fabriek. Op 1 november 1938 bij het twaalfeneenhalfjarig bestaan wordt de eerste steen gelegd door de President Commissaris de heer J. van Randwijk voor een nieuwe fabriek aan de Maanweg in Den Haag. Op 17 augustus 1938 is reeds door de architect C. Oosthoek Pc Zn de onderhandse aanbesteding gedaan, bouwsom ƒ 423.500. Aannemer wordt het Rotterdamse bedrijf Volker Bouwmaatschappij N.V.

Op de “Jaarbeurs tentoonstelling” in Utrecht introduceerde de heer Ir. J.M.F.A. van Dijk (1912 – 1973) zijn nieuwe handelsonderneming ANRU (Algemene Nederlandse Radio Unie) en haar eerste product de Aetherkruiser radio model AK 380 in 1938. De handels onderneming verkocht radio’s tot 1953 onder het merk Aetherkruiser. De radio’s werden door ANRU gekocht bij “van der Heem NV” uit het bestaande modellen pakket de kasten werden apart ontworpen voor het Aetherkruiser merk. Er zijn ongeveer 30 modellen bekend.

Aanvankelijk was de handels onderneming gevestigd in het woonhuis van de heer van Dijk aan de van Limburg Stirumlaan 20 te Amersfoort. In 1945 werd het kantoor verplaatst naar de Keizersgracht 450 te Amsterdam. Later is de heer van Dijk aan de Zuid Boulevard in Noordwijk gaan wonen met het Nederlands Radarproefstation aan huis, hij was een van de oprichters van de VVD (gedenkboek 1938 – 1943 5 jaar Aetherkruiser).

De fabriek aan de Maanweg wordt in 1939 geopend (gesloopt 17 februari 1997). Ook doet het 500 ste personeelslid zijn intrede. Bloemsma verdwijnt uit de naam van het bedrijf de naam wordt gewijzigd in “van der Heem NV”. De fabriek wordt betaald uit eigen middelen en met een lening van de Maatschappij voor Industriefinancieringen.

De fabriek aan de Stortenbekerstraat was door een brand op 4 mei 1938 ernstig beschadigd . Op 5 augustus 1938 wordt van de gemeente toestemming verkregen de naast gelegen panden aan de Stortenbekerstraat nr 151 t/m 163 tijdelijk in gebruik te nemen deze fabriek wordt na de opening van de nieuwe fabriek aan de Maanweg op 14 juli 1939 gesloten. In 1939 verschijnt voor het eerst het personeelsorgaan “de VDH omroep”.

In 1939 verdwijnt Ir. J. Bloemsma uit de naam van het bedrijf en wordt de naam veranderd in “van der Heem NV”.

In 1940 wordt begonnen met een eigen fabriek voor de productie van eletromotoren

In mei 1943 moeten alle radio toestellen in Nederland op last van de bezetter worden ingeleverd. De verkoop en handel werd al op 15 december 1941 verboden. Uit de bewaard gebleven documentatie van de inzameling, blijkt dat het Erres toestel KY 126 het meest ingeleverde Erres toestel is geweest. In de provincie Overijsel blijkt het markaandeel van Erres het grootst in Noord Holland het kleinst . Verder blijkt uit de jaarrekeningen dat er na 1942 nog wel radiotoestellen werden gemaakt, waarschijnlijk waren deze bestemd voor de Duitse markt waar de civiele productie door de oorlogsinspanningen geheel was weggevallen.

In 1946 wordt het Bedrijf Leko in Utrecht overgenomen aan de Abstederdijk. In 1947 wordt daar ook begonnen met de fabricage van vloerwrijvers en electrische dekens.

In 1944 wordt de Kroon Rijwielen fabriek in Rotterdam gekocht en ondergebracht in de fabriek aan de Laakkade in Den Haag. In mei 1946 wordt daar gestart met de fabricage van fietsen. Na 8 juni 1948 komen er ook Solex bromfietsen uit die fabriek, een licentie van Vélo Solex SA Parijs. Na een aanloopperiode worden er 48.000 stuks per jaar geproduceerd. Het bedrijf groeit na de oorlog ook in andere opzichten enorm. In 1947 overschrijdt het aantal personeelsleden de duizend man. Er worden meer dan duizend radio’s per week gemaakt.

In 1949 komt van der Heem NV met een aandelen emissie en worden de aandelen open verhandeld op de Amsterdamse effectenbeurs.

Als vrijwel in ieder huishouden een radiotoestel staat, komt ook vanuit de producenten de roep om stimulering van de vraag naar iets nieuws. Vlak voor de oorlog in 1939 is men in de USA gestart met het produceren televisietoestellen (kleur in 1954). In Nederland komt het langzaam op gang. Dit is in tegenstelling tot radio een product wat zich niet zo erg leent voor onderzoek en ontwikkeling door hobbyisten. Het maken van de beeldbuis is te ingewikkeld zonder eigen glasblaas faciliteiten.

Op 2 oktober 1951 start de NTS pas met korte TV uitzendingen. Gedeeltelijk door de aanvankelijke aarzeling om zo vlak na de oorlog met tekort aan vrijwel alles, productie capaciteit vrij te maken voor luxe. Later blijkt dat de programmamakers, door de ook bij televisie toegepaste verzuiling, vanuit hun radio achtergrond moeite hebben met het nieuwe medium. Pas in de tweede helft van de vijftiger jaren zal, vooral door sterke uitbreiding van het aantal zenduren, het medium groeien. Kleuren televisie zal pas in 1967 in Nederland zijn intrede doen.

In 1951 werken er in het bedrijf 2.000 mensen. De fabrieken aan de Maanweg worden uitgebreid. Symbool van de snelle groei na de oorlog zou het in 1951 voor de fabriek geplaatste, standbeeld “hoger zij uw vlucht” van de Voorburgse beeldhouwer Albert Termote (1878-1978) worden.

Naast de radio- en televisiefabricage worden eind vijftiger en begin zestiger jaren vele nieuwe huishoudelijke producten aan het fabricage programma van van der Heem toegevoegd. Onder andere ventilatoren, haardroogkappen, handboormachines, stofzuigers, elektrische dekens.

Van der Heem ontwikkelde ook veel professionele radiocommunicatie apparatuur voor militair gebruik o.a. voor tanks, vliegtuigen (o.a. zend en ontvang apparatuur voor alle Starfighters) en portofoons en vaste-wal-communicatie-apparatuur voor de zeeloodsen op de Nieuwe Waterweg van der Heem is hier zelfs de grootste uitvoerder. Reeds in 1950 begon van der Heem met de productie van onderwater detectie apparatuur voor militaire en civiele doeleinde. Maakte ook elektronische tellers, voedingsapparatuur, foto elektrische systemen, en servo motor systemen.
Van der Heem ontwikkelde en bouwde ook een programma eenheid die gebruikt wordt om de verschillende trappen van een raket van het Europese Ruimtevaart programma, in de juiste baan te houden. Het gaat om apparatuur voor zowel het bepalen van de kracht als van de richting van de diverse stuw en stuurraketten in de drie trappen van de raket. De eerste lanceringen vonden plaats in 1966 in Woomera in Australië .

De transistor, in 1945 in de USA uitgevonden door A T & T, vervangt langzaam maar zeker de buizen, eerst in de draagbare radio’s en later in alle producten. De gedrukte bedrading doet zijn intrede. Bij deze techniek worden de onderdelen op kleine compacte plastic plaatjes aanelkaar gebouwd en de verbindingen tussen de onderdelen tot stand gebracht via kleine in het plastic gegoten metalen strips. Van der Heem komt als een van de eerste in Nederland met RP 164, een kleine goedkope draagbare transistorradio, ontworpen voor de jeugd en als tweede radio in huis.

In 1961 werken er 2.750 man personeel bij het bedrijf. In 1965 zijn dat er 3.500. Van der Heem NV. is in 1955 het eerste bedrijf in Nederland met een eigen ondernemingsraad. Vanaf 1 januari 1961 wordt er op zaterdag niet meer in de bedrijven gewerkt.

Er was een enorme expansie in die periode met onder andere de nieuwe fabrieken in Teheran, Utrecht, Sneek en Leeuwarden (VSF). De expansie in Friesland is mede noodzakelijk door het groeiende tekort aan arbeidskrachten in Den Haag en Utrecht, dit ondanks het aannemen van veel gastarbeiders in Utrecht met name uit Italië en Spanje. De toename van de kosten van materiaal en vooral ook van arbeid geven problemen. Het wordt noodzakelijk om nog meer kosten te besparen onder andere via het maken en verkopen van grotere aantallen van een model.

De opkomst van lagelonenlanden, de opkomst van wereldwijde productie, met name vanuit Japan, de zeer sterk toenemende loonkosten in Nederland, de revaluatie van de gulden en start van de EEG (1957) met geleidelijke verlaging van invoerrechten, zorgen voor flinke prijsconcurrentie op de Nederlandse markt. Samenwerken met andere wordt noodzakelijk. Na een korte samenwerking met Indola NV uit Rijswijk worden de bedrijven en de merknaam Erres, in maart 1966, precies veertig jaar na de oprichting, verkocht aan Philips. Philips heeft nog een aantal jaren producten verkocht onder de merknaam Erres.

Back To Top
Zoeken